بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر طول عمر فرش های دستباف

مقدمه

امروزه در بازار فروش انواع منسوجات و به ویژه کفپوش ها، دو عامل حفظ ظاهر و راحتی مصرف از مهم ترین انتظارات مشتریان از کیفیت عملکرد محصول هستند. بنابراین افزون بر برچسب مشخصات ساختاری مرسوم، ضمانت حد زمانی تأمین حداقل کیفیت برخی خواص عملکردی فرش در شرایط کاری مشخص، سرعت انتخاب و اشتیاق خرید را نزد مشتریان افزون می کند.
پتانسیل حفظ و ارائه سیمای ظاهری و هنری زیبا و جذاب به عنوان دوام زیبایی ظاهر فرش دستباف تعریف می شود. زیبایی ظاهری فرش را می توان به دو گروه زیبایی بیرونی و درونی فرش دسته بندی کرد. زیبایی بیرونی فرش بر مبنای زیبایی های طرح، رنگ بندی، ابعاد، ماندگاری آرایش و نظم ساختار بافت سطحی اولیه پرزها و مشخصات هندسی ساق پرز تعریف می شوند. زیبایی های درونی فرش نیز در نگاه دقیق تر و توسط بافنده و متخصصان فرش به چشم می آید.
پایداری خواص عملکردی اجزای ساختاری فرش ها به ویژه عملکرد فشاری لایه پرزها نقش معین کننده ای در ارائه حداکثر راحتی مصرف کنندگان هنگام استفاده یا راه رفتن روی آن دارد. افزون بر این، پایداری شکل اولیه استقرار مکانی ساق پرزها، به کیفیت طراحی اولیه مشخصات تولید و لزوم کیفیت تطبيق در فرایند تولید برای هریک از مشخصه های کیفی مرتبط نیز وابسته است
از دیگر انتظارات جدید مصرف کنندگان فرش هنگام خرید، تطبيق مشخصات ظاهری آن با دکوراسیون محیط مورد استفاده و نقش تزییناتی آن است. این سلیقه و فرهنگ خرید جدید خود گواه بر اهمیت شناسایی خواص عملکردی مؤثر بر طول عمر فرش ها و ضرورت توجه ویژه بر شرایط تولید و نگهداری آنها در راستای افزایش پایداری این خواص است.
اولین بار Cuisick و Dawber شاخص طول عمر بلند مدت یا فرسایشی فرش را در مطالعه خود روی فرش ها با جنس نخ پرز متفاوت، معرفی کردند. آنها در شرایط آزمون فرسایش (شبیه سازی راه رفتن روی فرش) با ترسیم خط رگرسیون مقدار کاهش ضخامت پرز نمونه به تعداد گام یا دوران دستگاه فرسایش، معادله (۱) را برای پیش بینی کاهش ضخامت فرش تا حذف کامل پرزها ارائه کردند.

(1)    T=k-m.log N

در این معادله، صرفاً از روند کاهش ضخامت فرش در تخمین طول عمر آنها استفاده شده است. از اهداف اصلی این مطالعه معرفی سایر عوامل متعدد مؤثر در تعیین طول عمر فرش هاست. Ince و Ryder رابطه تجربی فاکتور دوام فرش را براساس نتایج آزمون های کاهش وزن واحد سطح پرزها و کاهش ضخامت نمونه فرش ها و به کارگیری اصول معادله (1) ارائه کردند. آنها از شاخص چگالی پرز PPT جرم پرزهای گرم بر واحد سطح و T ضخامت لایه پرزها، mm، استفاده کردند که خود گواه بر اثر معنی دار انتخاب صحیح دو عامل تراکم و ارتفاع پرزهای فرش در افزایش دوام آنهاست.
سابقه مطالعات علمی و مستند در زمینه خواص مختلف فرش ها به دهه ۴۰ میلادی برمی گردد. در این راستا، دستاوردهای فراوانی برای دسترسی به روش های آزمون قابل قبول، عمومی و منطقی برای مطالعه خواص کف پوش های پرزدار ارائه شده است. اغلب مطالعات موجود در شاخه فرش دستباف درباره نقش مشخصات ساختاری فرش ها در خواص عملکردی لایه پرزهاست. بصام و همکاران در بررسی خواص مکانیکی فرش های دستباف با گره های مختلف (در شرایط ساختاری مشابه)، مشاهده کردند، درصد کاهش ضخامت پس از بارگذاری ایستا در فرش های با گره متقارن (ترکی) %۴۲، گره نامتقارن (فارسی) %۴۶ و با گره نامتعارف یا تقلبی جفتی %۵۶ است. مقسم و قره آغاجی نشان دادند، با افزایش تراکم پرز مقدار درصد برگشت پذیری کشسان نمونه ها بیشتر می شود که این به دلیل تغییرشکل کمتر الیاف و نخ پرز است. همچنین مشاهده کردند. با افزایش ارتفاع پرز تا mm 12، مقدار درصد کاهش ضخامت پرز کاهش می یابد  میرجلیلی و شرزه ای نشان دادند، کیفیت الیاف مصرفی در نخ پرز اثر زیادی بر برگشت پذیری بیشتر آن دارد، بنابراین استفاده از الیاف پشم دباغی شده کاهش برگشت پذیری بیشتری را سبب می شود. Gupta و همکاران نشان دادند، قطر الياف پشم مصرفی و درصد مدولاي الياف اثر معنی داری بر نتیجه برگشت پذیری پرزهای فرش دارد، به عبارتی با افزایش قطر الياف، برگشت پذیری نخ های پرز بیشتر می شود. هدف نهایی این پژوهش شناسایی گروه محدودی از خواص با درجه اثر زیاد بر طول عمر از مجموعه خواص فیزیکی فرش های دستباف به کمک روش آماری است. این خواص از نظر مقدار اثر بر طول عمر فرش طبقه بندی و با عنوان خواص عملکردی فرش ها معرفی می شوند.

بحث و بررسی

مقایسه سهم اثر خواص در هر گروه خواصی عملکردی فرش ها

مطابق نتایج آخرین مطالعات مستند در بازارسنجی جهانی انواع منسوجات که گواه بر سهم معنی دار خواص مرتبط با حفظ ظاهر منسوج در تخمین طول عمر آنهاست، در این پژوهش نیز مطابق جدول 1، برآیند نتایج خواص مرتبط با حفظ ظاهر فرش ها و نیز خواص مرتبط با عملکرد فشاری لایه پرزها، بیشترین درجه اثر را در تعيين طول عمر فرش های دستباف داشتند.

افزون بر این در بین تمام خواص، بیشترین درجه اثر مربوط به مشخصه درصد برگشت پذیری پرزها و پس از آن تغییر خواص انعکاسی نخ های پرز سطحی و دوام طرح و نقش فرش هاست. واضح است، هر سه مورد مشخصه برتر نقش بسزایی در حفظ و ارائه ظاهر سطحی و بصری فرش دارند. کمترین درجه اثر مربوط به تغییر مشخصات لایه زیری و سپس مقدار پرزدهی فرش است. فرش های دستباف در مقایسه با سایر کفپوش های پرزدار با توجه به شرایط بسیار مستحکم استقرار هر نخ پرز در بین جفت نخ های چله رو و زیر و سپس پود کشی، لایه زیری آنها در شرایط مناسب نگهداری و کف مكان مفروش شده، دارای دوام بسیار زیادی هستند. نخ های پرز فرش دستباف نيز به دليل طول بلند الياف پشم، معمولاً پرزدهی بسیار ناچیزی دارند. کیفیت نامطلوب الياف پشم از جمله استفاده از الیاف پشم دباغی شده با عملکرد ناصحیح رنگرزی باعث افزایش پرز دهی می شود.
گروه بندی خواص عملکردی فرش ها نتایج استخراج شده از پرسشنامه ها با نرم افزار Minitab و اجرای آزمون تحلیل واریانس یک طرفي (ANOVA) به روش آزمون Tukey و در سطح معنی داری %5، تحلیل و تمام خواص بر اساس درجه اثر اولویت بندی و سپس گروه بندی شدند. تغییر گروه بندی هر مشخصه براساس وجود اختلاف معنی دار در نتایج در مقایسه با سایر خواص انجام شد.
همان طور که مشاهده می شود پنج مشخصه به ترتیب مقدار برگشت پذیری پرزها (درصد ارتجاعی)، تغییر رنگ با خواص انعکاسی تغییر وضوح طرح و نقوش، درصد کاهش ضخامت و سختی فشاری پرزهای فرش در گروه اول از نظر درجه اثر و اهمیت برای مطالعه و تحليل طول عمر فرش قرار دارند. مشخصه های افت مشخصات ساق پرز و تغییر ساختار یافت سطحی ساقی پرزها در گروه دوم درجه اثر قرار گرفته اند. با توجه به هدف اصلی این پژوهش مبنی بر دستیابی به مجموعه ای محدود ولی جامع از خواص عملکردی فرش ها، هفت مشخصه برتر حاضر در گروه های اول و دوم که در بر گیرنده هر دو نوع طیف خواص عمده فرش ها (عملکرد فشاری لایه پرزها و حفظ ظاهر) هستند، به عنوان مجموعه خواص منتخب برای تضمین کیفیت عملکرد فرش های دستباف پیشنهاد شدند.

نتیجه گیری

از مؤثرترین فرصت ها برای امکان رقابت و بازیابی جایگاه فرش دستباف ایرانی در بازارهای بین المللی، مطابق اصول مدیریت بازرگانی امروز اگر محصولات، تضمین کیفیت عملکرد منتخبی از خواص جامع و عمده برای ایجاد اطمینان خاطر مشتریان از طول عمر مصرف مناسب فرش خریداری شده (در کاربرگ ضمانت نامه همراه محصول) است.
در بین هفت مشخصه اولویت بندی شده در گروه های اول و دوم مشاهده می شود، شاخص درصد برگشت پذیری پرزها از مجموعه خواص مرتبط با عملکرد فشاری لایه پرزها و پس از آن ثبات خواص انعکاسی نخ های برتر و دوام نمود طرح و نقش فرش ها از مجموعه خواص مرتبط با حفظ ظاهر بیشترین درجه اثر را بر طول عمر فرش ها دارند. معرفی مجموعه ای محدود، جامع و مطمئن از خواص عملکردی فرش با عنوان خواص منتخب و نیز توصیف و راهکارهای ارتقای دوام هریک از آنها (در بخش شناسایی خواص)، دستور کار اجرای کیفیتی مفیدی را برای تولید کنندگان فراهم می آورد. این مجموعه به تولید کنندگان برای دقت در طراحی لازم به طور ویژه در انتخاب مواد اولیه و تناسب صحیح مشخصات ساختاری فرش پیش از تولید کمک می کند. افزون بر این، با تضمین این گروه خواص منتخب به همراه فرش به طور ویژه در بازارهای بین المللی، افزایش اعتبار تولید کننده و ظرفیت رقابت با سایر محصولات ماشینی مشابه را فراهم می کند.

سیدمحمود طباطبایی هنزایی1 ، محمد قانع 1، حسین حسنی 1، علی زینل همدانی 2
1.اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده مهندسی نساجی
2. اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده مهندسی صنایع

فصلنامه علوم و فناوری نساجی: دانلود اصل مقاله